آشنایی با اصطلاحات رایج در بازار خرید و فروش شمش روی

در بازار تخصصی و پویا مانند بازار خرید و فروش شمش روی، آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات فنی نه‌تنها به تصمیم‌گیری دقیق‌تر و حرفه‌ای‌تر کمک می‌کند، بلکه موجب کاهش ریسک در معاملات، تسهیل ارتباط میان خریداران، فروشندگان، واسطه‌ها و کارگزاران و در نهایت بهبود جایگاه رقابتی فعالان این حوزه می‌شود. در بسیاری از موارد، اختلاف‌نظرها و چالش‌های رایج در معاملات ناشی از درک ناقص یا اشتباه از واژگان تخصصی است. هدف این مقاله، گردآوری و تبیین کامل و کاربردی این اصطلاحات برای همه افرادی است که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با بازار شمش روی درگیر هستند.

در ادامه، ابتدا مفاهیم پایه‌ای مانند خود شمش روی و عوامل تأثیرگذار بر قیمت آن را بررسی می‌کنیم، سپس به تشریح اصطلاحاتی می‌پردازیم که به‌صورت روزمره در قراردادها، مذاکرات و مکاتبات این حوزه استفاده می‌شوند. همچنین اصطلاحات مرتبط با بورس کالا، صادرات، استانداردهای کیفی، و نقش عوامل انسانی مانند واسطه‌ها و کارگزاران مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.

اصطلاح LME در بازار خرید و فروش شمش روی به چه معناست؟

یکی از پرکاربردترین و در عین حال تأثیرگذارترین اصطلاحات در بازار فلزات، خصوصاً فلز روی، اصطلاح «LME» است که به بورس فلزات لندن (London Metal Exchange) اشاره دارد. این بورس بین‌المللی معتبر به‌عنوان مرجع اصلی تعیین قیمت جهانی فلزات پایه شناخته می‌شود. قیمت‌های اعلامی در LME مبنای محاسبات بسیاری از معاملات داخلی و صادرات شمش روی است.

بورس فلزات لندن، قدیمی‌ترین بازار مبادلات فلزات در جهان است که برای فلزاتی نظیر روی، مس، آلومینیوم، نیکل و قلع قیمت‌گذاری و معاملات آتی انجام می‌دهد. این بورس به‌صورت روزانه قیمت‌هایی منتشر می‌کند که به عنوان قیمت مبنا برای قراردادهای جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قیمت اعلامی در LME معمولاً بر حسب دلار به ازای هر تن فلز است و به‌صورت نقدی (Cash) و آتی (Future) برای تحویل‌های مختلف ارائه می‌شود. در بازار ایران، معمولاً قیمت شمش روی بر مبنای نرخ روزانه LME + پرمیوم (Premium) + نرخ ارز تعیین می‌شود.

مفهوم «فوب بندرعباس» در خرید و فروش شمش روی

در بازار بین‌المللی شمش روی، قیمت‌گذاری تنها بر اساس قیمت فلز در بورس جهانی یا نرخ ارز انجام نمی‌شود، بلکه شرایط تحویل کالا نیز نقش اساسی در تعیین قیمت دارد. یکی از پرکاربردترین اصطلاحات در معاملات صادراتی شمش روی اصطلاح FOB بندرعباس است.

اصطلاح FOB مخفف عبارت Free On Board به معنی «تحویل کالا روی عرشه کشتی در بندر مبدأ» است. به زبان ساده، فروشنده موظف است کالا را در بندر مشخص (در اینجا بندرعباس) به عرشه کشتی تحویل دهد و کلیه هزینه‌های حمل داخلی، بارگیری و تشریفات گمرکی تا آن لحظه بر عهده فروشنده است.

در مقابل،CIF  مخفف Cost, Insurance and Freight است که شامل هزینه کالا، بیمه و کرایه حمل تا بندر مقصد می‌باشد. بنابراین در مدل FOB، مسئولیت فروشنده در بندر مبدأ خاتمه می‌یابد اما در مدل CIF، فروشنده تا رسیدن کالا به بندر مقصد مسئولیت دارد.

اصطلاح FOB بندرعباس در معاملات صادراتی شمش روی به این معناست که فروشنده موظف است شمش را تا مرحله تحویل در کشتی در بندرعباس آماده کند. خریدار خارجی پس از این مرحله مسئولیت حمل و بیمه را بر عهده می‌گیرد. استفاده از این اصطلاح باعث استانداردسازی شرایط قرارداد و کاهش ابهام در هزینه‌ها می‌شود.

تحویل درب کارخانه شمش روی به چه معناست؟

یکی از اصطلاحات رایج در معاملات داخلی شمش روی، اصطلاح تحویل درب کارخانه در خرید و فروش شمش روی است که در قراردادهای فروش داخلی به‌کرات به کار می‌رود. درک دقیق این اصطلاح برای محاسبه دقیق قیمت نهایی و جلوگیری از اختلافات در معامله ضروری است.

تحویل درب کارخانه به این معناست که فروشنده موظف است کالا را در محل کارخانه یا انبار خود در اختیار خریدار قرار دهد. در این شرایط، کلیه هزینه‌های بارگیری، حمل‌ونقل، بیمه و هرگونه عوارض مسیر تا محل مقصد بر عهده خریدار خواهد بود.

این اصطلاح معمولاً در معاملات داخلی به‌کار می‌رود و به‌دلیل سادگی اجرایی و شفافیت، موجب کاهش پیچیدگی در قراردادها می‌شود. نکته مهم در این مدل این است که محل تحویل دقیق باید مشخص شده باشد، زیرا در صورت تفاوت مکان، هزینه حمل ممکن است تغییر قابل توجهی کند.

انبار بورس کالا و معاملات گواهی سپرده شمش روی

یکی از مسیرهای رسمی و شفاف خرید و فروش شمش روی، معاملات از طریق بورس کالای ایران است. در این بستر معاملاتی، اصطلاحاتی مانند «انبار بورس»، «گواهی سپرده» و «نماد معاملاتی» به‌کار می‌رود که شناخت دقیق آن‌ها برای فعالان بازار الزامی است.

• انبار بورس کالا: انبارهایی مورد تأیید بورس هستند که شمش‌های روی تحویل‌شده به آن‌ها امکان معامله در قالب گواهی سپرده را دارند.
• گواهی سپرده کالایی: اوراق بهاداری هستند که نشان‌دهنده مالکیت مقدار مشخصی شمش روی در یک انبار مشخص بورس است.
• نماد معاملاتی شمش روی: هر تولیدکننده‌ای که محصول خود را در بورس عرضه می‌کند، دارای نماد معاملاتی خاص است (مثل فزرین، کالسیمین).

این مدل از معاملات امکان خرید و فروش بدون جابه‌جایی فیزیکی و با شفافیت کامل را فراهم می‌کند و همچنین موجب افزایش نقدشوندگی بازار شمش روی می‌شود.

اصطلاحات رایج در قیمت‌گذاری و قراردادهای خرید و فروش

در بازار تخصصی شمش روی، قیمت‌گذاری و نحوه تنظیم قراردادهای خرید و فروش، تابع مجموعه‌ای از اصطلاحات و چارچوب‌های توافقی است که فهم دقیق آن‌ها برای هر فعال اقتصادی در این حوزه ضروری است. این اصطلاحات نه تنها شاخص‌هایی برای تعیین قیمت نهایی هستند، بلکه نحوه تسویه، شرایط تحویل، نوع کالا و حتی کیفیت معامله را مشخص می‌کنند. اشتباه در درک این واژگان می‌تواند منجر به زیان‌های مالی، اختلافات حقوقی یا از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی شود. در ادامه، به مهم‌ترین اصطلاحات رایج در فرآیند قیمت‌گذاری و قراردادهای شمش روی می‌پردازیم:

• قیمت پایه (Base Price)

قیمتی است که به عنوان نقطه شروع معامله لحاظ می‌شود. این قیمت معمولاً بر اساس نرخ روزانه LME و نرخ ارز تعیین می‌شود و سایر هزینه‌ها و متغیرها بر روی آن اعمال می‌شوند.

• پرمیوم (Premium)

مبلغی اضافه بر قیمت پایه که به دلیل عوامل مختلفی چون برند کارخانه، کیفیت محصول، محل تحویل، زمان تحویل یا میزان تقاضا در بازار لحاظ می‌شود. برای مثال شمش روی یک کارخانه معتبر با پرمیوم بیشتری نسبت به کارخانه‌های کمتر شناخته‌شده معامله می‌شود.

• افت عیار (Purity Deduction)

در صورتی که خلوص شمش روی پایین‌تر از استاندارد توافق‌شده (مثلاً SHG) باشد، مبلغی به‌عنوان کسر بابت افت عیار از قیمت کل کسر می‌شود. این افت عیار بر اساس درصد خلوص واقعی شمش محاسبه می‌گردد.

• کسری وزن (Weight Deduction)

در زمان تحویل ممکن است وزن بار با وزن ثبت‌شده در بارنامه اختلاف داشته باشد. در این صورت، وزن واقعی با باسکول نهایی مبنا قرار می‌گیرد و مبلغ به نسبت آن محاسبه می‌شود. در قراردادها معمولاً بندی برای این موضوع لحاظ می‌گردد.

• شرایط پرداخت (Terms of Payment)

شامل مواردی چون پرداخت نقدی، اعتباری، مدت‌دار، پرداخت در محل تحویل یا پس از دریافت بار است. این شرایط نقش مهمی در قیمت‌گذاری دارند؛ برای مثال پرداخت نقدی ممکن است شامل تخفیف شود.

• نوع تسویه (Cash Settlement vs. Credit Settlement)

تسویه نقدی یعنی پرداخت کامل مبلغ معامله به‌صورت فوری، در حالی‌که در تسویه اعتباری، فروشنده مهلت مشخصی برای دریافت پول در نظر می‌گیرد. تسویه اعتباری ریسک بیشتری دارد و معمولاً قیمت بیشتری دارد.

مفهوم “عیار روی” و تأثیر آن بر قیمت شمش

در بازار فلزات، «عیار» یا میزان خلوص فلز، یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌هایی است که در تعیین قیمت و کیفیت کالا نقش دارد. در مورد شمش روی نیز، این موضوع اهمیت دوچندان دارد، زیرا هرچه میزان ناخالصی کمتر باشد، کاربرد صنعتی بیشتر و در نتیجه ارزش اقتصادی بالاتری خواهد داشت. شناخت دقیق مفهوم عیار و استانداردهای شمش روی موجود در این حوزه به فعالان بازار این امکان را می‌دهد که خرید و فروش‌های خود را با دقت بیشتری انجام دهند.

• استاندارد SHG (Special High Grade)

این استاندارد به معنی روی با خلوص 99.995٪ است و یکی از رایج‌ترین انواع شمش روی در بازار جهانی محسوب می‌شود. این عیار برای بسیاری از کاربردهای صنعتی از جمله گالوانیزه کردن فولاد، تولید آلیاژهای برنج، و صنایع الکترونیک مناسب است.

• تأثیر عیار روی بر قیمت روی

افزایش عیار مساوی با افزایش قیمت است. برای مثال، شمشی با خلوص 98% نسبت به شمشی با خلوص SHG قیمت پایین‌تری دارد، زیرا در فرآیند تولید باید هزینه‌هایی برای پالایش یا حذف ناخالصی‌ها صرف شود.

• نحوه تأیید عیار

عیار شمش معمولاً از طریق آنالیز آزمایشگاهی با استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. گزارش آنالیز یکی از اسناد حیاتی در فرآیند خرید و فروش شمش روی محسوب می‌شود.

نقش واسطه‌ها، کارگزاران و تجار در بازار شمش روی

بازار شمش روی مانند بسیاری از بازارهای کالایی دیگر، ترکیبی از بازیگران مستقیم و غیرمستقیم دارد. برخی مستقیماً در تولید یا مصرف شمش روی نقش دارند، در حالی‌که برخی دیگر به عنوان واسطه، کارگزار یا تاجر در این میان فعالیت می‌کنند. فهم دقیق نقش و تفاوت این سه بازیگر برای فعالان بازار اهمیت دارد؛ زیرا هرکدام ساختار هزینه، نحوه تعامل و میزان ریسک متفاوتی را وارد زنجیره معامله می‌کنند.

• واسطه (Broker / Middleman)

واسطه کسی است که بدون مالکیت کالا، میان خریدار و فروشنده ارتباط برقرار می‌کند. معمولاً کارمزد مشخصی بابت انجام معامله دریافت می‌کند. واسطه‌ها دسترسی سریع‌تری به بازار و اطلاعات دارند.

• کارگزار (Agent)

کارگزار معمولاً نماینده رسمی یک طرف معامله (مثلاً کارخانه یا شرکت واردکننده) است و با مجوز یا قرارداد رسمی فعالیت می‌کند. ممکن است کارمزد بگیرد یا درصدی از مبلغ معامله را به‌عنوان سهم خود برداشت کند.

• تاجر (Trader)

تاجر فرد یا نهادی است که شمش روی را به‌صورت مالکیت‌دار خریداری می‌کند و با نیت فروش با قیمت بالاتر، آن را انبار کرده یا صادر می‌کند. تاجرها معمولاً سرمایه بیشتری دارند و ریسک بیشتری نیز متحمل می‌شوند.

در جدول زیر به طور خلاصه به تفاوت های این سه مفهوم پرداخته شده است:

مفهوم “بار صادراتی” و تفاوت آن با فروش داخلی

در بازار شمش روی، یکی از مفاهیم کلیدی که تعیین‌کننده ساختار معامله و نوع اسناد و تعهدات است، “بار صادراتی“ است. منظور از بار صادراتی، شمش‌هایی هستند که به قصد فروش در خارج از کشور تولید، بسته‌بندی و آماده‌سازی می‌شوند. این نوع بار باید مطابق با الزامات بین‌المللی بسته‌بندی شده، دارای اسناد و استانداردهای مورد تأیید گمرک و بازارهای جهانی باشد و از معافیت‌های مالیاتی برخوردار است. فروش داخلی، بر خلاف آن، شامل معاملاتی است که خریدار در داخل کشور قرار دارد و بار در قلمرو ملی منتقل می‌شود.

درک درست از تفاوت‌های میان بار صادراتی و فروش داخلی، به تولیدکنندگان، تجار و خریداران کمک می‌کند تا با شناخت دقیق‌تر، تصمیمات بهینه‌تری برای بازار هدف خود بگیرند؛ چرا که هر کدام از این دو نوع فروش، الزامات قانونی، اقتصادی، اسنادی و حتی قیمتی خاص خود را دارد.

• مفهوم بار صادراتی

بار صادراتی به کالایی اطلاق می‌شود که با هدف ارسال به خارج از مرزهای کشور تولید و بسته‌بندی شده و نیازمند گذر از فرایندهای گمرکی، تهیه فاکتور صادراتی، ارائه اظهارنامه صادراتی، صدور بارنامه بین‌المللی و اخذ مجوزهای بهداشتی یا کیفی (در صورت نیاز) است. این نوع بار معمولاً باید با شرایط بین‌المللی مانند FOB یا CIF حمل شود و مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شود، زیرا صادرات از مالیات معاف است.

بار صادراتی به دلیل نیاز به رعایت استانداردهای بالاتر، تهیه اسناد تخصصی و طی مراحل گمرکی، پیچیده‌تر از فروش داخلی است. با این حال، به دلیل معافیت از مالیات، دسترسی به بازارهای بین‌المللی با تقاضای بیشتر، و پرداخت ارزی، معمولاً سودآورتر محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، فروش داخلی فرآیندی سریع‌تر و ساده‌تر دارد اما تحت تأثیر سیاست‌های مالیاتی، نرخ ارز و محدودیت تقاضا در بازار داخل است. برای تولیدکنندگانی که زیرساخت لازم برای صادرات را ندارند یا با چالش‌های ارزی مواجه‌اند، فروش داخلی گزینه‌ای قابل اتکاست؛ ولی در شرایط پایدار اقتصادی، صادرات مزیت رقابتی بهتری دارد.

واژه‌نامه پرکاربرد در بازار خرید و فروش شمش روی

با توجه به گستردگی و تخصصی بودن مفاهیم مطرح‌شده در این مقاله، نیاز به مرجعی خلاصه و ساختارمند احساس می‌شود که خواننده بتواند در هر زمان به‌صورت سریع به اصطلاحات کلیدی دسترسی داشته باشد. در این بخش، اصطلاحات مهم ذکرشده در بخش‌های قبل به‌صورت جدول گردآوری شده‌اند.

وجود یک واژه‌نامه جامع به فعالان بازار کمک می‌کند تا هم درک دقیق‌تری از قراردادها و مکاتبات تجاری داشته باشند و هم بتوانند در جلسات مذاکره یا تنظیم قراردادها، بدون ابهام تصمیم‌گیری کنند.

نتیجه گیری

بازار شمش روی به دلیل وابستگی به بازارهای بین‌المللی، نرخ ارز، استانداردهای کیفی و شرایط خاص حمل‌ونقل، بستری پر از اصطلاحات فنی و تخصصی است. شناخت این اصطلاحات نه‌تنها به فهم بهتر سازوکار بازار کمک می‌کند، بلکه برای هر فعال اقتصادی در این حوزه یک ابزار مهم در جهت مذاکره، قیمت‌گذاری و عقد قراردادهای دقیق و بهینه محسوب می‌شود. تسلط بر این واژگان از بروز سوء‌تفاهم، اختلافات مالی و زیان‌های ناشی از تفسیر غلط جلوگیری می‌کند. شاید تمایل به آشنایی با دلایل تاثیر نرخ ارز بر قیمت شمش روی ایران را داشته باشید.

سوالات متداول درباره اصطلاحات رایج در بازار خرید و فروش شمش روی

• عیار SHG به چه معناست و چرا مهم است؟

عیار SHG مخفف Special High Grade است و به خلوص 99.995٪ روی اشاره دارد. این عیار استاندارد جهانی برای بسیاری از کاربردهای صنعتی است و نقش مهمی در تعیین قیمت و قابلیت فروش شمش دارد.

• چگونه پرمیوم یک شمش تعیین می‌شود؟

پرمیوم بر اساس عواملی مثل برند تولیدکننده، کیفیت، محل و زمان تحویل، و شرایط عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود و معمولاً با توافق طرفین معامله نهایی می‌گردد.

• آیا در معاملات داخلی نیز نیاز به آنالیز آزمایشگاهی شمش وجود دارد؟

بله. هرچند در معاملات داخلی ممکن است توافق بر اساس اعتماد انجام شود، اما داشتن گزارش آنالیز رسمی مانع بروز اختلافات بعدی می‌شود و شفافیت معامله را افزایش می‌دهد.

• چه تفاوتی میان واسطه و کارگزار وجود دارد؟

واسطه مستقل عمل می‌کند و معمولاً فقط دو طرف را به هم متصل می‌کند. اما کارگزار نماینده رسمی یکی از طرفین است و به‌صورت قراردادی یا حقوقی با آن طرف در ارتباط است.

• تفاوت تحویل به‌صورت درب کارخانه با FOB چیست؟

در تحویل درب کارخانه، خریدار مسئول حمل‌ونقل از محل تولید است. اما در FOB (مثلاً فوب بندرعباس)، فروشنده کالا را تا کشتی در بندر بارگیری کرده و مسئولیت آن تا آن مرحله با اوست.